niedziela, 17 lutego 2019

Weganizm - etyka, praktyka, aktywizm

Od 1.01.2020 zapraszam na moją nową stronę Slowasawazne.pl

Jeśli chodzi o nasz stosunek do zwierząt, żyjemy w świecie pełnym paradoksów. Z jednej strony powszechnie deklarujemy empatię wobec zwierząt, uważamy, że niepotrzebne zadawanie cierpienia zwierzętom jest złe i faktycznie zakazujemy zadawania takiego cierpienia zwierzętom domowym. Z drugiej zaś strony nasz świat jest pełen legalnej przemocy wobec zwierząt, którą – jako społeczeństwo konsumentów - powszechnie i masowo realizujemy za pośrednictwem hodowców i rzeźników i rybaków wobec zwierząt takich jak kury, świnie, krowy czy ryby. 

W tym paradoksalnym świecie, weganizm jako indywidualna odmowa udziału nie tylko w potępianej, ale i w tej legalnej, powszechnej przemocy wobec zwierząt, a także jako ruch na rzecz sprawiedliwości społecznej wymaga zarówno mocnych przekonań etycznych oraz ugruntowanej, codziennej praktyki jak i propagowania, które jest uczciwe, rzetelne, podkreślające aspekt etyczny i praktyczny, a także oparte na znajomości ludzkiej natury i współgrające z jej możliwościami i ograniczeniami.

Kto dostaje pytania, a kto nie musi przygotowywać żadnych odpowiedzi?
Jest dość oczywiste, że w świecie legalnej, masowej przemocy wobec zwierząt, z której żyją znaczące gałęzie przemysłu spożywczego, odzieżowego i rozrywkowego, rynek jest wręcz zalany produktami i usługami związanymi z tą przemocą. Idę do sklepu spożywczego, wita mnie lada chłodnicza z mięsem i serami, wchodzę do cukierni, praktycznie wszystkie ciastka i ciasta zawierają masło, śmietanę, mleko, jaja lub przynajmniej jeden z tych składników. Do drzwi puka pan z obwoźnym cateringiem oferując kurczaka w sosie słodko-kwaśnym, schabowego lub rybę. W sklepie obuwniczym standardem są buty ze skóry, uznawane za lepsze od butów z tworzywa sztucznego. Jeśli chcę jeździć konno i mam odpowiednie zasoby, kluby jeździeckie czekają na mój przyjazd. 

Ekspedientka nie pyta: „Dlaczego chce Pani mięso?” Kasjerka nie zastanawia się na głos „Czy ta Pani naprawdę musi kupić ten ser?” W sklepie obuwniczym nie witają mnie pytaniem „Czy jest Pani przeciwna zadawaniu niepotrzebnego cierpienia? Jeśli tak, to zapraszamy do działu butów bez skóry”. Rezerwując jazdę nie usłyszę „Czy zastanawiała się Pani co się dzieje z końmi, na których nasz klub już przestał zarabiać?” Nikt nie zadaje takich pytań właśnie dlatego, że to cierpienie i ta przemoc jest legalna, domyślnie uznaje się ją za dopuszczalną, jedni na niej zarabiają, inni z niej korzystają, a czy jest potrzebna? Tak, jest to przemoc potrzebna do utrzymania rynku takich właśnie produktów i usług. Poruszając się po tym rynku jako producenci, sprzedawcy i kupujący, pozostajemy nie niepokojeni.

Inaczej jest w przypadku weganizmu. Kto odmawia udziału w legalnej, powszechnej praktyce, nawet jeśli nie powie wyraźnie, że jego odmowa ma charakter etyczny, a nie religijny czy alergiczny, musi się liczyć z tym, że nie przejdzie niezauważony. To jemu zostaną zaserwowane różne miny, uśmieszki, wyrazy zdziwienia, zaciekawienia, czasem wrogości, złośliwości. To on dostanie serię pytań, bo się wyróżnia i niepokoi albo denerwuje. Dlatego napisałam, że weganizm wymaga mocnych przekonań etycznych, które jesteśmy w stanie wyjaśniać, których potrafimy bronić, i których nie wstydzimy się trzymać. To wbrew pozorom bywa wyzwanie. 

Nadzieja i wyzwania: rzeczywistość 
Interesując się losem zwierząt i propagując weganizm trzeba pamiętać, że paradoksalny świat w jakim żyjemy oferuje pewną nadzieję, ale zarazem stanowi duże wyzwanie. 

Nadzieja bierze się stąd, że mamy dobry punkt wyjścia - deklarację większości ludzi o empatii wobec zwierząt i przekonanie tychże ludzi, że cierpienie zwierząt nie jest czymś obojętnym i nie powinno być niepotrzebnie zadawane. Istnieje więc płaszczyzna, w ramach której można sensownie o weganizmie rozmawiać. Wiemy też, że dieta roślinna, stanowiąca podstawę praktycznej strony weganizmu, oferuje szereg korzyści zdrowotnych i doskonale współgra z potrzebami dzisiejszego świata, w którym niezwłocznie potrzebna jest zmiana stylu życia w celu ograniczania naszego wpływu na środowisko. 

Wyzwania wynikają z trudności, jakie niesie społeczna i psychologiczna rzeczywistość. Ludzie są przyzwyczajeni do zmniejszania sprzeczności między własną deklaracją empatii wobec zwierząt a korzystaniem z przemocy wobec nich np. poprzez dzielenie zwierząt na dwie, oddzielne kategorie: te do kochania i te do wykorzystywania. Ten podział nie rodzi się w każdej głowie sam z siebie, tylko jest produktem wychowania przez rodzinę, otoczenie, szkołę, reklamę i kulturę. Dlatego też to, jak traktowane są zwierzęta domowe według wielu z nas świadczy o tym, jakim ktoś jest człowiekiem, zaś sfera jedzenia i gotowania produktów z/od tych innych zwierząt, która jest przecież ściśle związana krzywdzeniem zwierząt, jest zazwyczaj traktowana jako obszar indywidualnych preferencji, zdrowia, niemający nic wspólnego z etyką. Podobnie wygląda sfera odzieży i mody. 

Wyzwaniem jest więc zasypywanie (we własnej lub cudzej głowie) utrwalonego tradycją, choć arbitralnego przecież, podziału między świnią a psem, kurą a papugą, krową a żubrem, karpiem a a złotą rybką. Istotne jest też włączanie dziedzin takich jak kuchnia czy szafa do sfery, gdzie pytania etyczne są jak najbardziej na miejscu, gdzie rozmowa niekoniecznie kończy się na zdrowiu i preferencjach estetycznych. Nie jest trudno zaskoczyć brutalnym video, zszokować i sprowokować krótkotrwały efekt bazujący na przerażeniu i odrazie, albo  przekonać kogoś do sprzeciwu wobec wyborów, których sam nigdy nie dokonywał, np. osoby, która nigdy nie była na polowaniu do potępienia myślistwa.  Wyzwaniem jest zachęcić do samodzielnej refleksji nad sprawą, która wymaga spojrzenia na swoje własne, nie cudze, deklaracje i wybory. Ostatecznie,  tylko człowiek, który z własnej wolnej woli, nieprzymuszony podejmie decyzję, by zerwać z wybiórczą empatią, ma szansę znaleźć w sobie emocjonalnie i racjonalnie motywację, by dostosować swoje zachowanie do tego, co ma głęboko w sercu, i je utrwalić. 

Wyzwaniem jest też niewątpliwie presja społeczna, te pytania i uwagi, które z pewnością padną jeśli wybierzemy weganizm, i które nie zawsze będą miłe i kulturalne. Trzeba będzie nauczyć się na nie odpowiadać, czasem ich unikać. Prawdopodobnie przyda się więcej asertywności, ale też wrażliwości i umiejętności zachowania w niezręcznych sytuacjach. Dobra wiadomość jest taka, że najpewniej nasze umiejętności interpersonalne się poprawią, zweryfikujemy też jakość naszych znajomości i przyjaźni: być może niektóre się poluzują, inne zaś wzmocnią, pojawią się też nowe, których wcześniej się nie spodziewaliśmy. 

Tradycyjna dieta zawierająca nabiał, mięso i jaja jest nie tyle świadomym wyborem, co wyuczonym od dziecka zachowaniem, zestawem nawyków, których zmiana wymaga co prawda na początku pewnej motywacji i wysiłku, ale wcale nie żąda heroizmu. Po drugiej stronie nie czeka przecież codzienne zmaganie, lecz zestaw zmodyfikowanych nawyków. Wyzwaniem jest więc nie tyle ćwiczenie silnej woli ile pogłębienie wiedzy na temat zmiany nawyków. Ta wiedza może przydać się też w wielu innych przypadkach, choćby wtedy, gdy chcemy wprowadzić w życie więcej ruchu, albo gdy chcemy zlikwidować niezdrowy nawyk podjadania słodyczy, czy rzucić palenie.

Obecnie coraz więcej sfer życia podlega komercjalizacji. Zdrowie, żywność, dieta i kuchnia, podobnie jak odzież czy hobby i rozrywka nie są tu wyjątkiem. W takich okolicznościach, najbardziej pożądaną aktywnością ludzi jest konsumpcja. Człowiek-konsument, który jest coraz bardziej przekonany, że kolejne pragnienia i ochoty to tak naprawdę niezbywalne potrzeby jest idealnym przedmiotem dla biznesu i handlu. Człowiek-przedmiot, który myśli, że jest podmiotem, jest bardziej podatny na perswazję i manipulację, których celem jest po prostu coraz większy obrót pieniędzmi niezależnie od dobra człowieka-konsumenta, który w wyniku presji społecznej i presji czasu ulega złudzeniu, że niezmordowanie kupując produkty i usługi zyska zdrowie, przyjaciół, uznanie, a nawet miłość. 

Na rynku mamy zalew diet, których twórcy/sprzedawcy obiecują nam wieczną młodość, uzdrowienie z ciężkich chorób. Nie mając dużo czasu i obawiając się o własne zdrowie, dajemy się nabrać pustym obietnicom i zarobić ich sprzedawcom, by po jakimś czasie, rozczarowani, dać uwieść się (i zapłacić) następnym guru. Co więcej, gdy kwestie zdrowia, a więc także diety, podlegają prawom wolnego rynku, diety można reklamować tak jak każdy inny produkt, diety sensowne, sprzyjające zdrowiu mogą być mniej popularne od diet śmieciowych jeśli te drugie mają lepszy marketing. Produkty mogą być tanie i powszechnie dostępne jeśli się dobrze sprzedają, nawet  jeśli ich produkcja łączy się z krzywdą konsumentów, zwierząt i jest szkodliwa dla środowiska, co ponownie odbija się na zdrowiu ludzi i zwierząt. Tak jest niestety z produktami odzwierzęcymi. Reklamy bardzo często wprowadzają w błąd nie tylko sugerując, że produkt jest zdrowy dla ludzi ale także roztaczając wizję sielanki zwierząt, podczas gdy reklamowany produkt związany jest głównie z cierpieniem i śmiercią zwierząt. 

Człowiek-konsument jest najbardziej cenny (dosłownie, bo najlepiej się na nim zarabia), gdy działa w oparciu o intuicje i daje się ponieść emocjom. Gorzej, jeśli znajdzie czas na to, żeby zatrzymać galopujące emocje, skupić się i znaleźć czas, żeby przemyśleć sprawę, dokształcić się, pomyśleć o bliższej i dalszej perspektywie, nie tylko o sobie i własnej rodzinie i zwierzętach domowych, ale o sąsiadach, dzielnicy, mieście, kraju i świecie, w którym żyje i o zwierzętach, o których nauczył się myśleć tak, jakby były produktami. Wyzwanie stanowi być w takich okolicznościach myślącym i współczującym człowiekiem-obywatelem. 

Nadzieja i wyzwania: aktywizm
Im dłuższą historię ma ruch wegański, tym większe stoi za tym doświadczenie. Raz lepsze, raz gorsze, ale można się z niego uczyć, raz na własnych błędach, innym razem na cudzych. Dobrym znakiem jest, że aktywiści coraz chętniej korzystają z dorobku nauk takich jak socjologia, psychologia, psychologia społeczna, ekonomia, nauka o środowisku, ale też filozofia i etyka. Bardzo dobrze się dzieje, że mamy, również w Polsce, coraz więcej dietetyków znających się na diecie roślinnej, lub wręcz specjalizujących się w tej dziedzinie. Cieszy mnogość blogów pokazujących kuchnię roślinną w różnych odsłonach, także w wydaniu na skromną kieszeń. Dobrze, że bary i restauracje coraz częściej wiedzą co znaczy kuchnia roślinna i prawidłowo oznaczają takie dania. Produkty roślinne w marketach i na placach były zawsze, ale teraz jest też coraz większy wybór półproduktów i dań gotowych. 

Niestety, oprócz wyzwań, jakie stawia rzeczywistość, kolejne wyzwania wynikają często z samego aktywizmu prowegańskiego. Stoją za tym różne przyczyny, czasem brak wiedzy, czasem niecierpliwość i pragnienie pójścia na skróty, innym razem przekonanie, że cel uświęca środki. Nie mnie oceniać, kiedy która przyczyna przeważa. Patrzę raczej po prostu na to, co widać gołym okiem i do tego zazwyczaj się odnoszę. 

Podzieliłam aktywizm prowegański na 3 segmenty: zdrowie, styl życia, etyka i w ramach tych segmentów poruszam wyzwania, które moim zdaniem są istotne.


1. Zdrowie 
1.1 idealizowanie diety roślinnej
Ponieważ dieta roślinna jest centralnym punktem praktykowania weganizmu (to w ramach produkcji żywności – na mięso/ryby, dla mleka i jajek - krzywdzimy najwięcej zwierząt), aktywiści koncentrując się na jedzeniu często posuwają się do idealizowania diety roślinnej. Naciągają korzyści zdrowotne, mitologizują dietę roślinną jako niezawodny lek na większość chorób cywilizacyjnych i sposób na szczupłą sylwetkę, gładką skórę i wieczną młodość. Podsuwają anegdotyczne przykłady, które mają służyć jako dowód w tej sprawie. 

Przykładem takiego nierzetelnego podejścia jest film „What the Health”. Jego sążnistą krytykę przedstawiła doświadczona amerykańska dietetyczka Virginia Messina, która sama jest weganką i zajmuje się dietami roślinnymi, ale jej podejście różni się znacząco od tego, co zaprezentowali autorzy filmu. Zamiast idealizować, Messina po prostu bada dietę roślinną i skupia się na odpowiedzi na pytanie, które najbardziej powinno interesować wszystkich aktywistów i wegan: jak stosować dietę roślinną z korzyścią dla własnego zdrowia? Zainteresowanych odsyłam do jej bloga i książek, które napisała sama lub we współpracy z podobnie nastawionymi dietetykami.

Idealizowanie diety, nie dość że nieuczciwe, to ma raczej krótkie nogi. Może tak łatwo przyciągnąć jak i łatwo odepchnąć osoby, które licząc na cudowny efekt go nie uzyskają i pobiegną szukać kolejnej obiecującej propozycji. Pisząc właśnie o tym, Messina przytaczała badanie, które wskazało, że większość byłych wegetarian rekrutuje się spośród osób, które wybrało zdrowie jako główny motywator. W kolejnym badaniu większość byłych wegetarian wskazała, że mogą osiągnąć takie same korzyści z innej diety, co potwierdzałoby marną wartość naciąganych obietnic. I nic w tym dziwnego.

1.2 demonizowanie produktów odzwierzęcych
Drugą stroną tej samej monety jest oskarżanie produktów odzwierzęcych o całe zło, stawianie ich w jednym rzędzie z trucizną, podczas gdy badania zarówno dotyczące korzyści zdrowotnych jak i szkodliwości różnych produktów zwierzęcych pokazują, że jest to sprawa dużo bardziej złożona. Najczęściej dużo zależy od predyspozycji konkretnej osoby, a jeśli chodzi o same produkty, to bierze się pod uwagę ich rodzaj (np. mięso czerwone czy białe), rodzaj przygotowania (np. gotowanie, smażenie, grillowanie) czy ilość (7 czy 2 razy w tygodniu, 10 czy 30 gramów), itp. 

I znowu demonizowanie jest podejściem nieuczciwym (lub nierzetelnym) i ma krótkie nogi, bo opiera się na wybiórczym stosowaniu literatury naukowej i jej nieumiejętnej interpretacji. Jest więc równie dobrze mieczem obosiecznym, bo propagując takie wybiórcze podejście do badań naukowych, aktywiści de facto podają rękę zwolennikom diet bogatych w produkty odzwierzęce, a także przeciwnikom diet roślinnych, którzy także chętnie sięgają wybiórczo po różne badania. Przerzucanie się argumentami w tej „grze” jest niepoważne i prowadzi tylko do dalszej dezorientacji odbiorców takich pseudoinformacji. 

Rzetelne wnioski płynące z badań nad wpływem diety na zdrowie nie są może tak spektakularne i atrakcyjnie jednoznaczne, ale tylko one są warte zastosowania. W przypadku wyboru diety roślinnej, po prostu dają szansę stosować ją dobrze i dokonać trwałego wyboru. Straszeni produktami odzwierzęcymi adepci diety roślinnej, często też dają się nastraszyć kolejnymi wybiórczymi badaniami i stosują kolejne ograniczenia – odrzucając np. soję, gluten czy przechodząc na dietę surową. Kolejne, nieuzasadnione ograniczenia, czynią taką dietę roślinną coraz trudniejszą czasowo i izolującą społecznie i są, niestety, dobrym sposobem na ostateczne się z nią pożegnanie, a co za tym idzie porzucenie w ogóle idei weganizmu i tego co za nią stoi – sprzeciwu wobec eksploatacji zwierząt. Te zwierzęta ponownie stają się dla byłych użytkowników diety roślinnej przezroczyste.

1.3 utożsamianie diety roślinnej z weganizmem
Często za wezwaniem „Wybierz weganizm” stoi wyłącznie zachęta do wybrania diety roślinnej. Dobrze jeśli w odpowiedzi na pytanie „Dlaczego?” jest mowa o zwierzętach, o szacunku do ich życia i zdrowia i o niesprawiedliwości krzywdzenia zwierząt. Jednak jeśli pozostaniemy przy samej diecie, to po pierwsze ignorujemy krzywdę zwierząt z ręki człowieka, która dzieje się też w innych dziedzinach naszej aktywności – rynku odzieży, kosmetyków, usług związanych z hobby i rozrywką, eksperymentów militarnych, a także pozostawiamy bez dyskusji prawdopodobnie najtrudniejsze pytania - te związane z medycznymi eksperymentami na zwierzętach. Po drugie zaś, ryzykujemy zamknięcie ruchu sprawiedliwości społecznej w sferze kulinariów, diet odchudzających lub gorzej, w segmencie podejrzanych samozwańczych guru sprzedających diety-cud. 

O ile mówienie o próbowaniu diety roślinnej ma sens, o tyle próbowanie weganizmu jest trochę jak próbowanie praw człowieka. Spróbuj praw człowieka na 30 dni brzmi raczej kuriozalnie, bo postaw etycznych nie próbuje się jak kiszonych ogórków. Można co najwyżej się z nimi zapoznać i je przyjąć lub odrzucić. Choć skróty myślowe są kuszące, to powinniśmy ich jednak unikać, lub rozwijać i wyjaśniać, tak aby weganizm był częściej postrzegany jako to, czym jest w istocie – ruch na rzecz sprawiedliwości społecznej, który wychodzi poza nasz gatunek, obejmując zwierzęta zdolne do odczuwania bólu, dla których liczy się ich własne życie i zdrowie.

1.4 zalety poruszania kwestii zdrowotnej
W zwracaniu uwagi na zdrowotne aspekty diety roślinnej jest oczywiście pewien potencjał. Po pierwsze dobrze zaplanowana dieta wegańska faktycznie przynosi korzyści szczególnie pod względem zapobiegania i leczenia choroby niedokrwiennej serca, niektórych nowotworów, cukrzycy, nadciśnienia czy otyłości. Po drugie, biorąc pod uwagę współczesne dokonania psychologii  wiemy o sprzężeniu pomiędzy działaniem a pojawiającym się już po fakcie przekonaniem o słuszności tego działania. Najpierw coś robimy, a potem próbujemy znaleźć uzasadnienie dla działania. 

Oczywiście sam fakt zabrania się za jakieś działanie nie bierze się znikąd, tyle że nie znaczy to, że jest wynikiem jakichś przemyśleń. Korzystanie z krzywdy zwierząt, szczególnie w zakresie jedzenia mięsa, ryb, nabiału i jajek, zazwyczaj wynika z nawyków wyrobionych w dzieciństwie i ogólnych stwierdzeń powtarzanych przez opiekunów i rzadko weryfikowanych w całości przez dorosłe już dzieci. Stąd również w przypadku nawyków mających już 20, 30 czy 50 lat, zapytani dlaczego jedzą mięso, nabiał czy jaja, dorośli albo sięgają do wspomnianych maksym, albo na bieżąco wymyślają uzasadnienia. Jeśli nie mają za sobą doświadczenia stosowania diety roślinnej, mogą również wymyślać na bieżąco argumenty przeciw jej przyjęciu. 

Jednak jeśli spróbowali takiego jedzenia, dali radę i im smakowało, prawdopodobnie chętniej przyznają, że dieta taka jest możliwa, chętniej przyjrzą się jej zdrowotnym zaletom i bardzo prawdopodobne, że będą bardziej otwarci na zwierzęta, których jak się okazuje jeść nie muszą. Najpewniej programy prowadzące początkujących wegan poprzez wysyłanie im gotowych przepisów czy jadłospisów oraz porad jak je przygotować czy gdzie dostać półprodukty czy gotowe dania mają dużą wartość praktyczną pod warunkiem, że ich agenda nie wpada w pułapki argumentu zdrowotnego (idealizowanie diety roślinnej, demonizowanie produktów odzwierzęcych, utożsamianie weganizmu z dietą roślinną).

2. Styl życia 
2.1 Przekształcanie ruchu sprawiedliwości społecznej w ruch konsumencki
Ponieważ w wielu sytuacjach w dzisiejszym społeczeństwie funkcjonujemy także lub głównie jako konsumenci, w aktywizmie prowegańskim pojawia się silna pokusa traktowania weganizmu jako wyboru konsumenckiego, gdzie miarą postępu jest po prostu poszerzająca się paleta wyborów odpowiednich dla wegan – przede wszystkim wegańskich opcji jedzeniowych w restauracjach i marketach, a także odzieży bez dodatków z wełny, skóry czy futra. Z jednej strony nic w tym złego, bo rzeczywiście funkcjonowanie w społeczeństwie, gdzie domyślną opcją jest opcja niewegańska, bywa wyzwaniem i z zadowoleniem przyjmujemy kolejną informację, że w pizzerii za rogiem mają już wegańskie pizze, w szkolnej stołówce i w szpitalu dostaniemy roślinny obiad, a w sklepie obuwniczym kupimy buty nie ze skóry zarówno do biegania jak i na uroczystą okazję. Jednak z drugiej zaś strony, traktowanie weganizmu jako wyboru konsumenckiego paradoksalnie przeciwdziała propagowaniu go jako ruchu sprawiedliwości społecznej. 

Zmienię na chwilę temat, żeby na innym przykładzie to lepiej unaocznić. Gdybyśmy wychowanie dzieci zgodnie z prawami dziecka potraktowali właśnie jako wybór konsumencki, to rodzice niebijący dzieci byliby mile widziani jako konsumenci wszelakich usług z tym związanych, np. książek, pomocy edukacyjnych, przedszkoli zapewniających niebijące wychowanie w całej placówce lub w wybranych grupach, itp. Tacy rodzice byliby jedną z wielu grup konsumenckich, gdzie pierwszorzędną zasadą rządzącą ich współistnienie jest niewchodzenie sobie w paradę. Ich segment mógłby powiększać się na zasadzie czystej dobrowolności, ale nie miałby podstaw do uniwersalizacji swojej postawy, ani do dążenia do zmiany prawa, tak by bicie i inne formy przemocy były zakazane, albo by państwo było zobowiązane do tworzenia programów edukacyjnych przeciwdziałających przemocy wobec dzieci. 

Konsumencki ruch rodziców niebijących dzieci byłby więc de facto przede wszystkim skupiony na prawach rodziców. Tym samym, pośrednio, wspierałby prawa ruchów konsumenckich innych rodziców, którzy wybrali formy wychowania dopuszczające bicie. Skutkiem ubocznym istnienia takiego ruchu byłoby niebicie niektórych dzieci – tych, które miały szczęście urodzić się rodzicom należącym do bezprzemocowego ruchu konsumenckiego, a także akceptowalne bicie innych dzieci, których rodzice należą do innego segmentu konsumenckiego. Takie postawienie sprawy, w pewien sposób cementowałoby zastany porządek (bicie dzieci), robiąc tylko dodatkowe miejsce dla tych, którzy pragną żyć inaczej (swoich dzieci nie bijąc). 

Podobnie rzecz zaczyna się mieć wtedy, kiedy ruch prowegański zaczyna być ruchem konsumenckim na rzecz praw wegan, gdzie status zwierząt jest podobny do hipotetycznego statusu dzieci w powyższym przykładzie. Zamiast kwestionować eksploatację zwierząt, konsumencki ruch wegański skupia się na prawach wegan i chwali – jako prowegańskie – podmioty, które eksploatują zwierzęta i, żeby więcej zarobić, szykują także roślinne opcje dla swoich, ludzkich, klientów. W pamięci utkwił mi slogan wymyślony przez właściciela sieci mięsno-nabiałowej burgerowni, który po wprowadzeniu roślinnych opcji, napisał na swoim profilu na Facebooku hasztagi #Go meat #go vegan. 

Czasem linia między propagowaniem etycznego weganizmu, który musi też patrzeć na praktyczne aspekty, a propagowaniem segmentu dla wegańskich konsumentów jest cienka. Niemniej nie zwalnia to aktywistów ruchu sprawiedliwości społecznej od szukania działań, które propagują uniwersalne wartości etyczne, a zatem niekrzywdzenie zwierząt jako ogólnie pożądaną postawę, którą należy propagować powszechnie, a nie rezerwować prawo do niej dla tych, którym to się akurat podoba.



3. Etyka 
3.1 Ukonkretnić te dalekie zwierzęta 
Weganizm zasadza się na etyce, podobnie jak prawa człowieka. Bez porównania tego, co uważamy za dobre lub złe w traktowaniu ludzi z dobrem i złem w traktowaniu zwierząt nie byłoby weganizmu. Często refleksja na temat zwierząt w naszym społeczeństwie sprowadza się do stwierdzenia, że należy opiekować się zwierzętami domowymi i nie robić im krzywdy. Weganizm idzie dalej, wskazując, że jeśli czymś złym jest zabicie lub skrzywdzenie psa czy kota, kiedy nie było ku temu ważnej przyczyny (na przykład obrona przed atakującym zwierzęciem), to podobnie czymś złym jest  zabijanie lub krzywdzenie innych zwierząt, takich jak krowy, kury czy świnie mimo tego że jest to obecnie społecznie akceptowane. 

Ta refleksja jest bardziej wymagająca, bo idzie w kontrze do społecznego i indywidualnego doświadczenia. Podczas gdy rzeczywiście nie ma etycznej różnicy między skrzywdzeniem psa i skrzywdzeniem świni, gdy w obydwu przypadkach nie ma ważnej przyczyny, to propagując weganizm musimy pamiętać, że społeczne uwarunkowania obydwu sytuacji są diametralnie różne. Po pierwsze krzywdzenie psów najczęściej odbywa się z pierwszej ręki i wiąże się z większą świadomością krzywdy zadawanej z obojętności lub okrucieństwa. Natomiast krzywdzenie świń i innych zwierząt „gospodarskich” odbywa się z drugiej lub entej ręki i najczęściej osoba kupująca produkty odzwierzęce jest od tego odseparowana fizycznie, emocjonalnie i murem nieświadomości. To nie zmniejsza wagi krzywdy świni, ale czyni ją - zarówno krzywdę jak i zwierzę - bardziej abstrakcyjną i trudniejszą do wyobrażenia, przyjęcia postawy empatii i sprzeciwu. Jest to z pewnością wyzwanie dla aktywizmu jak ukonkretnić tę krzywdę i uczynić ją równie ważną jak krzywda psa czy kota.

3.2 Ukonkretnić odpowiedzialność
Kolejną kwestią jest oczywiście rozmyta odpowiedzialność biorąca się z faktu, że pomiędzy naszą decyzją o wypiciu szklanki mleka stoi wiele innych, cudzych decyzji dotyczących życia i śmierci anonimowych zwierząt. Ukonkretnienie odpowiedzialności jest trudne tak w przypadku krzywdy odległych zwierząt jak i odległych ludzi, np. tych, którzy toną na Morzu Śródziemnym i na dodatek mają inny niż tutejszy, „domyślny” kolor skóry. To wyzwanie o niekończącej się dacie przydatności.

3.3 Postawa a nawyki
Choć nie ma etycznej różnicy między kupowaniem (a) nabiału, jaj czy mięsa a (b) kupowaniem skórzanych butów czy futra (za każdym z tych produktów stoi krzywda zwierząt i żaden nie jest nam potrzebny, bo potrzeby żywieniowe i odzieżowe możemy załatwić inaczej), to praktyczna różnica między (a) i (b) jest bardzo duża. W przypadku jedzenia nie możemy co prawda mówić o nałogach (jak chcieliby z pewnością miłośnicy sera), ale z pewnością możemy, a nawet musimy zgodzić się, że są to nawyki praktykowane codziennie. W przypadku odzieży mamy do czynienia z decyzjami bardziej świadomymi (choć często obarczonymi uprzedzeniami, jak to, że w nieskórzanych butach nogi bardziej się pocą). 

Ta różnica między codziennym nawykiem a decyzją podejmowaną raz na jakiś czas jest kluczowa i musi znajdować odzwierciedlenie w aktywizmie. Potrzebna jest wiedza, że nawyki są drugą naturą człowieka, ale że tak jak się ich uczymy, podobnie możemy się ich oduczać lub zastępować innymi. Potrzebna jest świadomość dynamiki takich zmian, zarówno tego, że ludzie mają różne tempo, jak i faktu, że po drodze zdarzają się różne wpadki i nie ma się co temu dziwić ani za to karać. Samo pokazywanie nowych przepisów i dań nie wystarczy. Trzeba przekazywać również tę wiedzę w praktyczny i przystępny sposób, zachęcać i pokazywać, że przejście na dietę roślinną nie jest codziennym heroizmem silnej woli lecz zmodyfikowanym zestawem nawyków, które wejdą w krew tak, jak wcześniej w krew weszło jedzenie mięsa na obiad.

3.4 Żyć  pod presją społeczną
Nawet jeśli postawa szacunku wobec wszystkich myślących i czujących zwierząt jest nam bliska, to większości bliska jest też potrzeba bycia podobnym do innych, niewychylania się, konformizmu. Obawa przed wytknięciem palcem, wyśmianiem, czy niezręczną sytuacją jest realna, często znajduje urzeczywistnienie w różnych sytuacjach społecznych. Nie ma co jej wyśmiewać jako nieważnej w porównaniu z cierpieniem zwierząt ani uznawać jako dobry powód do rezygnacji z weganizmu na rzecz postaw ze spektrum fleksitarianizmu. Aktywiści mogą za to pracować nad własnymi umiejętnościami interpersonalnymi, szukać odpowiedniej wiedzy z tego zakresu i dzielić się nią z osobami, które chcą, by ich codzienne wybory odzwierciedlały, mimo trudności, ich postawę etyczną.

Weganizm ma ogromny potencjał dobra zarówno dla zwierząt jak i dla ludzi, jest także bardzo obiecującym kierunkiem ze względu na oszczędność zasobów i ograniczenie zanieczyszczenia środowiska, które działa z korzyścią dla ludzi i wolno żyjących zwierząt. Jest wyzwaniem, które warto przyjąć i mądrze propagować. 


Czytaj dalej:
  • Virginia Messina (dietetyczka) - recenzja filmu „What the Health” (link)
  • Virginia Messina (dietetyczka) – seria artykułów „Preventing ex-vegans” (link)
  • Mój artykuł o przekształcaniu ruchu wegańskiego w segment konsumencki (link)
  • Recenzja świetnej książki Charlesa Duhigga o zmianie nawyków „Siła nawyku” na stronie Stowarzyszenia Empatia (link)
  • Rozmowa z psycholożką Joanną Bylinką-Stoch na temat bycia weganinem wśród przyjaciół, rodziny – nagranie video Stowarzyszenia Empatia (link)
  • Blogi w języku polskim dietetyków specjalizujących się w dietach roślinnych (Iwona Kibil, Damian Parol)


Brak komentarzy:

Prześlij komentarz