Zwierzęta jednak umierają

Od 1.01.2020 zapraszam na moją nową stronę Slowasawazne.pl

Ostatnio, przy okazji rozmowy o czymś zupełnie innym, wspomniałam komuś o śmierci mojego kota. Powiedziałam, że umarł. Dokładnie tak się wyraziłam. Natychmiast padła riposta: Kasiu, zwierzęta „zdychają”, nie „umierają”.

Czy była to uwaga lingwistyczna? Wiem, że dziennikarzom piszącym o zwierzętach, takie „błędy” się poprawia. Tak jakby była to kwestia tak samo oczywista jak to, że słowo but pisze się przez „u” otwarte. Tak jakby język w obecnym kształcie był taki od zawsze, więc jakiekolwiek zmiany nie są mile widziane. Tak jakby obecny swój kształt język zawdzięczał wysokiej komisji, która tylko poprawność językową miała na względzie. 

A przecież język jest żywy i cały czas się zmienia. Nie mówimy już nie tylko językiem Jana Kochanowskiego, ale różnice potrafią być odczuwalne nawet między bezpośrednio po sobie następującymi pokoleniami. Wrażenie niezmienności języka jest tak samo złudne jak niezmienność tradycji, a nawet jak niezmienność dogmatów w Kościele Katolickim. Najświeższy katolicki dogmat o wniebowzięciu Maryi został ogłoszony przez papieża dopiero w 1950 roku. Dwa lata wcześniej ówczesny polski minister  przemysłu Hilary Minc zainicjował projekt "karp na każdym wigilijnym stole". Jak widać, nawet niezmienna tradycja i wielowiekowa nauka Kościoła mogą mieć raptem około 70 lat. 

Język się zmienia, a jego kształt zależy również od światopoglądów i ideologii, tyle że światopogląd dominujący jest często uważany za tak oczywisty, że jego językowe przejawy są „przezroczyste” – nie dyskutuje się o nich, a jeśli ktoś je zakwestionuje, od razu większość stwierdza, że podważane jest to, co jest przecież normalne, naturalne i prawidłowe. W kulturze patriarchalnej to mężczyźni dominują w polityce, prestiżowych zawodach, kadrach kierowniczych spółek, nie mówiąc już o Kościele Katolickim. Język właśnie to odzwierciedla i męskie nazwy zawodów są „normalne”, szczególnie jeśli są to zawody lub stanowiska prestiżowe, takie jak profesor, chirurg, minister, prezes czy prezydent. Formy żeńskie są mile widziane w zawodach, w których tradycyjnie w kulturze patriarchalnej dominują kobiety – przedszkolanka, pielęgniarka, sekretarka, opiekunka czy sprzątaczka. Tych form nikt nie oprotestowuje. Ale jak ktoś zaczyna „kombinować” i używać słów takich jak „psycholożka, profesorka, biolożka, prezydentka, to podnosi się często bunt, w którym kpina przeplata się z oburzeniem i strachem, że już za chwilę zostanie to prawnie narzucone, czego – tak na marginesie – wcale się nie postuluje. 

Podobnie rzecz się ma z oczywistością dominującej ideologii szowinizmu gatunkowego, która udaje neutralne powietrze, a w rzeczywistości odbija się mocno na języku. „Zdychać” to tylko jeden z wielu przykładów, które spełniają zapotrzebowanie na uwypuklenie przyjętej hierarchii z człowiekiem na czele i oddzieleniem człowieka od innych zwierząt do tego stopnia, że zaprzecza się nawet teorii ewolucji Darwina. Słynny naukowiec podkreślał przecież, że różnica między człowiekiem a zwierzętami jest różnicą stopnia, a nie rodzaju. W świetle tej teorii nasza tożsamość nie kończy się na cechach charakterystycznych dla naszego gatunku. Oprócz tego, jesteśmy też ssakami, kręgowcami, zwierzętami. Bycie człowiekiem jest komplementarne wobec bycia zwierzęciem. 

W ideologii szowinizmu gatunkowego człowiek może brzmieć godnie tylko poprzez oddzielenie się od całego Królestwa zwierząt i dominację nad innymi zwierzętami. Człowiek musi więc zaprzeczyć swemu pochodzeniu i cechom, które współdzieli ze zwierzętami. Podobnie jak w patriarchacie, mężczyźni macho za wszelką cenę muszą zaprzeczać posiadaniu cech uznawanych za kobiece, bo uznają to za degradujące. Niestety do cech wciąż uważanych za kobiece należą empatia i współczucie, życzliwość. Patriarchat wspiera więc szowinizm gatunkowy, bo najwyraźniej wzniesienie się na wyżyny człowieczeństwa w patriarchalnym wydaniu musi oznaczać brutalną dominację, wodzostwo zamiast konsekwentnego wzmacniania empatii i wykorzystywania swojej siły do ochrony słabszych, nie tylko ludzi ale i czujących zwierząt nienależących do naszego gatunku.

Opanowany przez szowinistycznego człowieka świat jest oczywiście pełen eksploatacji zwierząt. Większość z nas została wychowana na gatunkowych szowinistów. Nie musieliśmy się w ogóle wysilać w tym kierunku. Ta ideologia jest dominująca i większościowa, dlatego jest dla większości przezroczysta. Patrzymy więc z oczywistą obojętnością, nieraz z pogardą, szczególnie na te zwierzęta,  z których eksploatacji korzystamy. 

Zarówno pod względem częstotliwości korzystania jak i liczby eksploatowanych zwierząt, najistotniejsza eksploatacja zwierząt to przerabianie ich na jedzenie – mięso, wędliny, mleko, jogurty, sery i jaja. Całe słownictwo kulinarne jest uprzedmiotowieniem zwierząt. Nigdzie nie jest to tak oczywiste jak właśnie w kuchni. Ciała zwierząt już nie należą do nich. Są własnością konsumentów. Naruszenie integralności cielesnej rozpoczęte w rzeźni, tu tylko się kontynuuje i jest zasadą naczelną. Język kulinarny odzwierciedla i utrwala procesy ćwiartowania jednostek, odzierania ich z bycia jednostkami, istotami. Zwierzęta kręgowe (ptaki, ssaki, ryby), w większości posiadające świadomość, pamięć, zdolność do myślenia, odczuwania emocji,  uczenia się, stają się kulinarną masą, wsadem do naszych garnków i piekarników. 

W języku kulinarnym są słowa specjalne, pokazujące zwierzęce ciało jako produkt spożywczy - wieprzowina, jagnięcina, karkówka, cynaderki, albo słowa zdrobniałe, które momentalnie kierują naszą uwagę ku konsumpcji - skrzydełka nie służą już do latania, nóżki do chodzenia, wątróbka do oczyszczania krwi z toksyn. Są też słowa występujące w podstawowej formie, ale pozbawione w kuchni ich pierwotnych znaczeń („jaja” już nie są związane z rozmnażaniem się ptaków, „krowie mleko” jest oddzielone od laktacji i cielęcia, „cały kurczak” nie jest już pełnym życia ciekawskim ptakiem - to korpus martwego zwierzęcia pozbawiony głowy, wnętrzności i piór, a „zdrowe” ryby nie są nawet żywe, o ich zdrowiu nie wspominając. 

Wszelkie odniesienia do anatomii zwierząt odnoszą się tylko do metod kulinarnej obróbki i smaku potraw. Wszelkie odniesienia do zdrowia dotyczą oczywiście zdrowia konsumentów, nie zabitych lub eksploatowanych dla mleka czy jaj zwierząt. Język kulinarny zamyka drzwi przed naszą empatią. Kiedy jemy zwierzęta, język kulinarny pomaga nam cieszyć się smakiem i odciąć od nieciekawych skojarzeń.

Większość ludzi nie poluje, więc szokuje ich język myśliwych, który pełen jest eufemizmów i zmyłek. Farba znaczy krew (książkę pod tym tytułem napisał były myśliwy), ambona to miejsce, z którego się strzela, a zwierzyna to zwierzęta „przeznaczone” do bycia celem polowania. Niemniej, język ten jest zbieżny z językiem kulinarnym w jednej, najistotniejszej kwestii – skutecznego uprzedmiotowienia zwierząt.

Język pogardy wobec zwierząt wdziera się również do naszej mowy, kiedy mówimy o negatywnych cechach ludzi. Lubimy wtedy porównania do zwierząt, tak jakby to krowy były źle wychowane (co za bydło), świnie lubiły robić innym krzywdę (co za świństwo) lub kojarzyć wszystko z seksem (ale świński dowcip), tak jakby wszystkie owce były głupie i myślały tak samo (co za barany), tak jakby człowiek nie był zdolny do okrucieństwa (co za bestialstwo) ,tak jakbyśmy nie chcieli po prostu przyjąć do wiadomości, że człowiek potrafi robić dobre i złe, mądre i głupie rzeczy.

Język jest realnym i mocnym narzędziem. Możemy go używać mniej lub bardziej świadomie. Jeśli odrzuciliśmy dominującą ideologię i nie chcemy już jej wspierać, na pewno wymaga to większej uwagi, często zmiany starych nawyków, czasem nawet odwagi. Ale bez „nowych” użytkowniczek i użytkowników, drzwi kuchni pozostaną szczelnie zamknięte, a w niej,  w piekarniku, nadal będą piec się czyjeś skrzydła, zaś w kartonie będzie stało odebrane komuś mleko. 

Dlatego odpierając zarzut powtórzyłam, że przynajmniej według mnie zwierzęta jednak umierają.